Mütercim – Tercüman – Çevirmen

Otomatik çeviriyi anlatmadan önce çevirmen, tercüman ve mütercimin ne olduğuna bakalım:

Bir dilde yazılı bir metni başka bir dile çeviren kişiye “Mütercim”, bir konuşmanın veya metnin çevirisini sözlü olarak yapan kişiye ise “Tercüman” denmektedir. Bu iki terim çoğu zaman birbiri yerine kullanılabilmektedir.Türk Dil Kurumunda “çevirmen” kelimesi için “Herhangi bir metni veya konuşmayı bir dilden başka bir dile çeviren kimse, çevirici, dilmaç, tercüman, dragoman” tanımı bulunmaktadır.

Bu tanımlamanın yanı sıra Bassnett, çevirmenin tanımını şu şekilde yapmıştır:

“Çevirmen, özgün dilde kaynak metne bağımlı olan sabit imgelerden metni kurtaran bir özgürleştirici ve görünür bir biçimde kaynak yazar ve kaynak metin ile nihai erek dil okuru arasındaki boşlukta köprü kuran bir kişidir” (2002: 23).

Kaliteli Tercüme ve Kaliteli Tercüman

Çevirmenler, çeviri sürecinde kaynak dil, kültür ve yazın dizgelerine ilişkin art alan ediminden ve erek dil, kültür ve yazın dizgelerine ilişkin deneyimlerinden hareketle kaynak metni yorumlamakta ve erek dizgede yeniden yaratmaktadırlar.Yeniden yazma eylemi olarak çeviri sürecinde baştan oluşturulan erek metnin içerisine çevirmenin duyguları, ait olduğu kültürden izler ve öznel yorumlamaları dahil birçok etmen dahil olmaktadır.

Çevirmenin çeviri becerisinin yüksek olması gerekmektedir ve çevirmen hem kaynak dile hem de hedef dile çok iyi hakim olmalıdır. Ayrıca belli alanlarda uzmanlaşma ve uzmanlaştığı alanın literatürünü çok iyi bilmelidir. Çevirmen aslında bir metnin çevirdiği dildeki yazarı sayılır.

Bu nedenle çevirmenin kaleminin güçlü olması gerekmektedir. Bunun için de hem kaynak dili hem hedef dili çok iyi bilmesi ve o dillerin tüm anlatım imkânlarını kullanabiliyor olması gerekmektedir.

Otomatik Çeviri Programları ve İnsan Çevirmen

Teknolojinin hızla ilerlediği günümüz çağında makineleşme, insanların üzerinde büyük etkiler ve derin izler bırakmakla birlikte toplumsal yönden yeni bir yaşam stili getirmiştir. Makineleşme süreci, birçok mesleği teknolojiye uyum sağlayacak yönde evrilmeye itmiştir. Bu meslekler arasında çevirmenlik de yer almaktadır.

Otomatik çeviri programları, tercüme sahasında yerini almaya başlamış ve bu evrim sürecine ayak uydurabilmeyi başaran çevirmenler de otomatik çeviri programlarını kullanarak mesleklerini iyileştirme sürecine girmişlerdir. Peki otomatik çeviri programları, çevirmenlerin mesleğinin önüne bir set kurarak çevirmenlerin yerini mi alacak?

Bu soruya net bir şekilde hayır cevabını verebiliriz. Aksine, otomatik çeviri programları çevirmenlerin iş yükünü hafifleterek işlerini daha hızlı, hatasız ve tutarlı yapmalarını sağlamaktadır.

Eskiden bilgisayarlar yokken mütercimler kağıt ve divit kalem ile çeviri gerçekleştirirlerdi ve çeviriler çok uzun sürerdi. Şimdi ise teknolojik yenilikler ile bu yeniliğe ayak uydurmayı başaran çevirmenlik mesleğinde, bilgisayar destekli çeviri programları sayesinde çok daha hızlı ve etkili sonuçlar elde edilmektedir.

Otomatik Çeviri Programları Güvenilir mi?

Bilgisayar destekli çeviri programları ( Cat Tools ) adını verdiğimiz otomatik çeviri programları, son teknoloji ile oldukça iyi sonuçlar vermektedir. Birçok teknik metin, bu programlar sayesinde hızlıca çevirinin son aşamasına hazır hale getirilmektedir. Ancak bu programlar son aşamada dahi çevirmenler tarafından kontrol edilip çevirileri de düzenlenmeye muhtaçtır. Çeviri programları insanların sahip olduğu kültür, duygu ve bilişsel donanıma sahip değildir.

Bu nedenle bu çeviri programları hatalar yapabilmekte, kültürel ögeleri algılamamakta ve duygu içerikli metinleri aynı duygu ile verememektedir. Metnin bağlamıyla kelimeleri bağdaştıramamaktadır. Ticari, teknik, hukuki metinlerde dahi otomatik hatalar meydana gelmektedir. Bu nedenle %100 güvenilir olmayan çeviri programları insan çevirmenler olmadan istenilen sonucu elde edebilecek kadar yeterli olamamaktadır. Bu faktörlerden dolayı makine çevirisi veya otomatik çeviri programları asla insanın yerini alamayacaktır.

Otomatik Çeviri vs. İnsan Çevirmen: Bir Edebi Çeviri Örneği

Deep Purple – Soldier of Fortune Şarkı Sözleri

But I feel I’m growing older
And the songs that I have sung
Echo in the distance
Like the sound
Of a windmill going round
Guess I’ll always be a soldier of fortune

Otomatik Makine Çevirisi

Bazı üniversitelerin tercümanlık programlarında bu çeviri programlarının eğitimi verilmeye başlanmıştır. Şahsen üniversitede bu eğitimi alan biri olarak çeviri programlarının mesleğimi icra ettiğim süreç boyunca çevirilerime kattığı hız ve kalite açısından çok faydasını görmekteyim. Bununla birlikte çevirmenlik mesleğinde bu teknolojiye uyum sağlayamayan veya çeviri programlarını kullanmamaya marifet gözüyle bakan çevirmenlerin de bulunduğunu esefle görmekteyim.

Yaşadığımız bu teknoloji çağında kendi mesleğinin yeniliklerini takip edip bunlardan faydalanmayan meslektaşlarımın olduğunu görmek üzücü bir durum. Gelecekte, gelişen teknoloji ile çevirmenler olarak mesleğimize katkı sağlayan bu çeviri programlarının bilinçli bir şekilde çok daha kaliteli çeviriler elde etmek adına kullanımının artmasını umuyorum.

Edebi Çeviri ile ilgili yazımıza buraya tıklayarak okuyabilirsiniz.

Çevirmenin Tanımı için Yararlanılan Kaynak

Bassnett, S. (2002). Travel writing and gender. The Cambridge companion to travel writing, 225-241.