İçindekiler
Nöroplastisite Nedir?
Nöroplastisite (neuroplasticity), beynin değişim kapasitesini tanımlayan bir terimdir. Beyin, yaşam boyu sürekli olarak kendini yeniden organize edebilir (Jeglič, 2022). Nöroplastisite, deneyimler, öğrenme süreçleri ve travmalara tepki olarak sinir bağlantılarında meydana gelen değişiklikleri kapsar (Ruge, 2012). Beynin, işlevlerini ve yapısını değiştirerek çevresel uyaranlara veya içsel faktörlere uyum sağlamasını sağlar. Bu süreç, beynin esnekliğini ve adaptasyon yeteneğini gösterir.
Nöroplastisite iki ana şekilde gerçekleşir: yapısal nöroplastisite ve işlevsel nöroplastisite (Kolassa ve Elbert, 2007). Yapısal nöroplastisite, sinir hücreleri arasındaki fiziksel bağlantıların değişmesi anlamına gelirken işlevsel nöroplastisite, sinir hücrelerinin görevlerini yeniden düzenlemesiyle ilgilidir. Bu iki süreç sayesinde beynimiz, yeni beceriler öğrenirken ya da yaşamsal değişikliklere uyum sağlarken kendini sürekli olarak yeniler (Keller ve Just, 2016).
Nöroplastisiteye Örnekler
Nöroplastisiteyi günlük hayattan örneklerle daha iyi anlayabiliriz.
Buna bir örnekyeni bir dil öğrenmektir. Bir kişi yeni bir dili öğrenmeye başladığında beynin dil öğrenmeyle ilgili bölgeleri yeniden şekillenir ve güçlenir. Bu süreç, dil bilgisi ve kelime dağarcığı geliştikçe hızlanır. Nöroplastisite, beynin bu yeni bilgileri özümsemesini ve hatırlamasını kolaylaştırır.
Bir başka örnek ise müzik aleti çalmayı öğrenmektir. Düzenli pratik yaptıkça beynimiz enstrüman çalma becerileriyle ilgili sinir bağlantılarını güçlendirir ve bu da çalma yeteneğimizi geliştirir.
Nöroplastisiteye olumsuz bir örnek ise kronik stres altında yaşamaktır. Uzun süreli stres, beynin stres hormonlarına sürekli maruz kalmasıyla sinir bağlantılarını olumsuz yönde etkileyebilir. Stresle ilgili bölgelerdeki sinir yolları güçlenirken öğrenme ve bellek ile ilgili bölgeler zayıflayabilir. Bu durum, kişinin stresle başa çıkma yeteneğini zayıflatabilir ve kaygı veya depresyon gibi sorunlara yol açabilir (Pittenger ve Duman, 2008).
Travmalar da nöroplastisite üzerinde hem olumlu hem de olumsuz etkiler yaratabilir (Deppermann ve ark., 2014). Örneğin travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) yaşayan bir kişinin beyninde korku ve kaygıyla ilgili bölgelerdeki sinir yolları güçlenir. Ancak terapi ve destekleyici deneyimlerle beynin bu olumsuz sinir bağlantıları yeniden organize edilebilir ve travma tepkileri azalabilir.
Nöroplastisitenin Önemi
Nöroplastisite, beynimizin değişen çevreye uyum sağlama yeteneğinin temelini oluşturur (Gulyaeva, 2017; Mishra ve ark., 2021). Bu süreç, beynin hasar gördüğünde kendini iyileştirme kapasitesinden yeni beceriler öğrenme ve alışkanlıklar edinmeye kadar birçok hayati fonksiyonu kapsar.
Özellikle beyin hasarlarında nöroplastisitenin rolü büyüktür (Finger ve Almli, 1985). Örneğin felç geçiren bir kişi, kaybedilen motor becerilerini yeniden kazanmak için beyni yeniden eğitebilir. Felçten etkilenen bölgeler yerine, beynin sağlıklı kısımları yeni görevler üstlenebilir ve kişi kaybolan fonksiyonlarını kısmen veya tamamen geri kazanabilir. Rehabilitasyon süreçlerinde nöroplastisitenin aktif kullanılması, bireylerin daha hızlı ve etkili bir iyileşme göstermesine katkı sağlar.
Nöroplastisite, aynı zamanda öğrenme ve bellek süreçlerinin merkezindedir (Joja, 2002). Yeni bilgiler öğrendiğimizde veya yeni beceriler geliştirdiğimizde, beynimizdeki sinir bağlantıları güçlenir ve bu da bilgileri daha iyi hatırlamamıza yardımcı olur. Özellikle yaşlandıkça nöroplastisite sayesinde beyin esnekliğini koruyabilir ve bilişsel fonksiyonlarını sürdürebilir. Bu yüzden, beyni aktif tutan faaliyetler, yaşa bağlı bilişsel gerilemenin önlenmesinde kritik rol oynar.
Nörogenez Nedir?
Nöroplastisite ile yakından ilişkili bir başka önemli süreç ise nörogenezdir. Nörogenez, yeni sinir hücrelerinin (nöronların) oluşumu anlamına gelir (Kempermann ve Gage, 1999; Mello ve Longo, 2010). Önceleri beynin yalnızca çocukluk döneminde yeni nöronlar üretebildiği düşünülmekteydi ancak yapılan araştırmalar yetişkin beyninin de özellikle hipokampus bölgesinde yeni nöronlar üretebildiğini göstermiştir (Jurjowski ve ark., 2020; Trejo ve ark., 2001). Hipokampus, öğrenme, hafıza ve duygusal tepkilerle yakından ilgili bir beyin bölgesidir.
Nörogenez, öğrenme, stresle başa çıkma ve depresyon gibi durumlar üzerinde etkili olabilir. Örneğin düzenli egzersiz, meditasyon ve zengin bir çevresel uyarımın nörogenezi teşvik ettiği gösterilmiştir. Bu süreç, beynin esnekliğini artırarak nöroplastisite ile birlikte çalışır.
Tartışma
Nöroplastisite ve nörogenez, beynin gelişiminde ve iyileşme süreçlerinde kritik rol oynar. Nöroplastisite, beynin çevresel ve içsel faktörlere uyum sağlama yeteneği olarak karşımıza çıkarken, nörogenez yeni sinir hücrelerinin oluşumunu ifade eder. Bu iki süreç, hem beyin sağlığını korumada hem de yeni beceriler kazanma ve hasarlardan iyileşme süreçlerinde hayati öneme sahiptir.
Kaynaklar
Deppermann, S., Storchak, H., Fallgatter, A. J., & Ehlis, A. C. (2014). Stress-induced neuroplasticity:(mal) adaptation to adverse life events in patients with PTSD–a critical overview. Neuroscience, 283, 166-177.
Finger, S., & Almli, C. R. (1985). Brain damage and neuroplasticity: mechanisms of recovery or development?. Brain Research Reviews, 10(3), 177-186.
Gulyaeva, N. V. (2017). Molecular mechanisms of neuroplasticity: an expanding universe. Biochemistry (Moscow), 82, 237-242.
Jeglič, U. (2022). the impact of sleep on the effectiveness of Meditation and contemplative prayer. Studia Gdańskie, (50), 137-148.
Joja, D. O. (2002). Learning experience and neuroplasticity–a shifting paradigm. Nature Reviews Neuroscience, 3(1), 65-71.
Jurkowski, M. P., Bettio, L., K. Woo, E., Patten, A., Yau, S. Y., & Gil-Mohapel, J. (2020). Beyond the hippocampus and the SVZ: adult neurogenesis throughout the brain. Frontiers in cellular neuroscience, 14, 576444.
Keller, T. A., & Just, M. A. (2016). Structural and functional neuroplasticity in human learning of spatial routes. NeuroImage, 125, 256-266.
Kempermann, G., & Gage, F. H. (1999). Experience‐dependent regulation of adult hippocampal neurogenesis: effects of long‐term stimulation and stimulus withdrawal. Hippocampus, 9(3), 321-332.
Kolassa, I. T., & Elbert, T. (2007). Structural and functional neuroplasticity in relation to traumatic stress. Current directions in psychological science, 16(6), 321-325.
Mello, L. E., & Longo, B. M. (2010). Neurogenesis: a change of paradigms. Perspectives of Stem Cells: From tools for studying mechanisms of neuronal differentiation towards therapy, 11-33.
Mishra, A., Patni, P., Hegde, S., Aleya, L., & Tewari, D. (2021). Neuroplasticity and environment: A pharmacotherapeutic approach toward preclinical and clinical understanding. Current Opinion in Environmental Science & Health, 19, 100210.
Pittenger, C., & Duman, R. S. (2008). Stress, depression, and neuroplasticity: a convergence of mechanisms. Neuropsychopharmacology, 33(1), 88-109.
Ruge, D., Liou, L. M., & Hoad, D. (2012). Improving the potential of neuroplasticity. Journal of Neuroscience, 32(17), 5705-5706.
Bu akademik yazı, Mütercim-Tercüman Betül KÜRE ve ekibi tarafından gerçekleştirilen literatür taraması sonucu oluşturulmuş bir derlemedir ve tüm yazılar orijinal kaynaklardan Türkçeye tercüme edilmiştir.
Bizi Instagram‘dan takip edin!
Youtube’dan takip edin!
Psikolojik Vaka Örneklerini Okumak için Buraya Tıklayınız!
Akademik Psikoloji Çeviri Hizmetimiz ile ilgili bilgi almak için tıklayınız.
Kitap Çevirisi Hizmetimiz ile ilgili bilgi almak için tıklayınız.
Profesyonel Çeviri Hizmeti almak & Özel İngilizce Dersi Almak için İletişime Geç!